گردانندگان «مد و مه» چه کسانی هستند؟!

در هفته‎های نخست که «مد و مه» راه اندازی شد، برای اینکه این دفتر نه با نام گردانندگانش که به نام خود شناخته شود، بهتر دیدیم برای مدتی نام و نشانی از گردانندگان آن در میان نباشد و این مهم را بگذاریم برای فرصتی دیگر. خوشبختانه خیلی زود مشی جدی و البته مستقل این دفتر، مورد توجه برخی از صاحب‎نظران و نویسندگان وبسایت‎های ادبی مطرح در فضای مجازی، قرار گرفت که با بزرگواری و حسن نیت، در حمایت و دیده شدن «مد و مه» نقشی غیر قابل اغماض داشتند. به هر روی بعد از چند هفته این دفتر به تدریج شناخته شد و البته به نام خود نیز شناخته شد. هرچند که این بی‎نام و نشان بودن «مد ومه»، برای برخی از عزیزان  سوءتفاهم‎هایی را نیز به وجود آورد که خوشبختانه مرتفع شد و پایدار نماند. امروز اما دیگر آن ضرورت در میان نیست، «مد و مه» مد و مه است، چه با دبیر تحریریه فعلی آن و چه زمانی که کسی دیگر این مسئولیت را بر عهده داشته باشد. بنابراین چند وقتی‎ست  که در صفحه‎ی درباره ما نام گرداننده اصلی این سایت را نوشته و اعلام کرده‎ایم.

درروزهای اخیر همزمان با بازگشایی دو صفحه تازه در این دفتر،  برخی از دوستان عنایتی نشان داده و درباره «مد و مه» نوشتند و به معرفی آن و صفحات تازه‎اش پرداختند، خاصه علی چنگیزی در «جامعه کهنه»‎اش که همواره به این دفتر لطف داشته و مطالبش را لینک داده‎ است. صرف‎نظر از برخی ابراز لطف‎های بزرگوارانه ایشان، انتقادی هم از سر حسن نیت‎ مطرح کرده بودند. بنابراین برای روشن شدن این ماجرا که پیش‎تر هم برخی از دوستان بدان اشاره‎هایی کرده بودند، بر آن شدیم که این یادداشت را بنویسیم تا سوءتفاهم‎ها مرتفع و البته استراتژی «مد و مه» نیز روشن شود.

سایت «مد و مه» سایتی‎ست مستقل، علت این مسئله نیز تا اندازه زیادی به شرایط ویژه گردانندگان آن و خاصه دبیر تحریریه‎اش برمی‎گردد. چندی پیش یکی از دوستان که درباره همین بی‎نام و نشان بودن گردانندگان «مد و مه»  دچار سوءتفاهم هایی شده و در یادداشتی نیز بدان پرداخته بود، در پاسخ به یکی از کامنت‎هایش که اشاره داشت: نام نویسنده اصلی مد و مه، یعنی این حقیر (حمید رضا امیدی سرور) نامی مستعار است، عنوان کرده بود: این نام مستعار نیست، اما نام اصلا مشهوری هم نیست. و این اظهار نظر کاملا درستی بود و همین ناشناخته بودن و رابطه نداشتن با محفل‎های ادبی ( برخی دوستان هم که اصلا با همین سایت نخستین تجربه‎هایشان را ارائه کردند) مهمترین دلیل ما برای استقلال در کار است؛ هرچند که الزاما این عدم ارتباط الزاما یک ارزش نیست و چه بسا در شرایط فعلی  باید برای پربار کردن این دفتر، ارتباط‎ ما با نویسندگان و صاحب‎نظران، در عین حفظ استقلال «مد و مه»، بسیار  هم وسیع شود.

با این فرض باید اشاره کنیم با هیچ‎یک از عزیزانی که امروز شاید دورادور یکدیگر را بشناسیم، دوستی نزدیک و شخصی نداشته‎ایم و جز چند نفر (کمتر تعداد انگشتان یک دست!) که با آنها نیز تازه سلام و علیکی پیدا کرده‎ایم، خیلی از اهالی ادبیات و این فضای مجازی را نه از نزدیک دیده‎ایم و نه حتی تلفنی باهم حرف زده‎ایم. نمونه‎اش آقای چنگیزی عزیز که تنها دوبار ایمیل‎هایی میان ما رد و بدل شده و حالا اگر همدلی میان ما وجود داشته باشد و مطالب وب‎سایت‎های هم را لینک بدهیم، نه از سر رفاقت شخصی  که از سر رفاقت با ادبیات است. چه بسا که اگر آقای چنگیزی به هردلیل مطلبی از مد و مه را متناسب با استراتژی «جامعه کهنه» خود نبیند، لینک نمی‎دهد، چنان که مد و مه نیز با توجه به رویکردی که دارد و با احترام به سلیقه ایشان(که مخاطبان فراوانی هم دارد) هرگاه نوشته‎های جامعه کهنه بیشتر شخصی می‎شود تا ادبی، لینک نمی‎دهد …

سرجمع در سه ماه گذشته، ارتباط نداشتن با کسانی که در فضای ادبیات امروز فعال هستند،  باعث بوجود آمدن شرایط منحصر به فردی برای «مد و مه» شده، اینکه «مد و مه» خارج  از همه جناح بندی‎ها  و رویکردهای خودی و غیرخودی، شبکه‎ها و حلقه‎ها و محفل‎های ادبی، قرار می‎گیرد و تمایلی هم ندارد به هیچ یک از این جریانها نزدیک شود و می‎کوشد با حفظ استقلال خود فضایی باشد برای بیان نظرات گوناگون.

و ظاهرا همین نکته در «مد و مه»  بوده که به نداشتن استراتژی تعبیر شده، در حالی که چه آن را قبول داشته باشیم و چه قبول نداشته باشیم، این هم  برای خود یک استراتژی‎ست! در فضای مجازی وبلاگ‎ها و سایت‎های شخصی مختلفی وجود دارد که چون به صورت انفرادی اداره می‎شوند، یک نفر هم نویسنده مطالب آنهاست، طبیعی‎ست فضای حاکم بر هریک از آنها نیز بازتاب‎دهنده دیدگاه‎های یک فرد باشد که احتمال دارد به جریان فکری یا گروهی خاصی از میان انواع و اقسام دیدگاه‎هایی که وجود دارد، نزدیک بوده و از همان نیز حمایت کند؛ سایت‎های گروهی دیگری هم وجود دارند که به شکل جمعی مبلغ یا حامی جریان فکری خود هستند که همه آنها در جای خود در خور اعتنا و قابل احترام هستند. اما «مد و مه» در این زمینه از چهارچوب‎ها و تعارف دیگری برخوردار است.

«مد و مه» روی چند اصل مهم تاکید دارد که اگر هر نوشته‎ای اعم از خبر، گزارش، مقاله یا داستان و حتی کتابهایی که برای معرفی و تبلیغ بدست ما می‎رسند، در این محدوده بگنجند، در آن منعکس خواهند شد.

۱-      عدم تخریب یا تهمت به افراد یا جریان‎ها به بهانه نقد.

۲-      رعایت احترام به مذهب، عرف و اخلاق عمومی حاکم بر جامعه ایرانی.

۳-      رعایت چهارچوب‎های حاکم بر رسانه‎های داخلی.

۴-      دستاویز قرار ندادن ادبیات برای رسیدن به اهداف سیاسی خاص (اهداف سیاسی از هر نوعش).

برای در نظر گرفتن این چهار اصل هم دلایل قانع کننده داریم. دو مورد اول اما بدیهی و بی‎نیاز از هر توضیحی به نظر می‎رسند. در مورد سوم اما باید گفت، درست است که در فضای مجازی، ممیزی همچون رسانه‎های کاغذی اعمال نمی‎شود، بنابراین شاید به زعم برخی به راحتی می‎توان خط قرمزها را زیر پا گذاشت و رعایت آن دیگر الزام چندانی ندارد… اما وقتی یک سایت با تلاش و صرف انرژی بسیار به بار می نشیند، فیلتر شدن آن برای انتشار چند مطلب خاص با برد و خوانندگان محدود، نه فقط منطقی نیست، بلکه می‎تواند زحمات دیگران را به باد دهد. اما صرف نظر از آن، باید توجه داشت وقتی ما درباره ادبیاتی  صحبت می‎کنیم که در داخل این چهارچوب و با خط قرمزهایی که دارد، به حیات خود ادامه می دهد، آیا بهتر نیست درداخل همین چهارچوب هم درباره آن بنویسیم تا تعامل ما با آن و انتظاراتی که از آن داریم، متناسب با ظرفیت‎هایی باشد که وجود دارد و نه بیشتر. علاوه براین کسی که خط قرمزها را می‎شکند، چندان هنری به خرج نمی ‎دهد، برعکس آنکه در داخل این خط قرمزها راهی را می‎گشاید که به صورتی متداوم حرفهای خود را بزند، کاری بس مهمتر و البته تاثیرگذارتر انجام می‎دهد، فکر نمی‎کنید امروز چقدر جای نشریاتی مثل «آدینه» و «دنیای سخن» خالی‎ست، حتی در همان چهارچوب و محافظه کاری که در دهه شصت و هفتاد داشتند؟

در مورد بند چهارم هم، سوای آنکه رسانه‎های سیاسی زیادی برای این منظور وجود دارند که علاقمندان می‎توانند در آنها مطالب مورد نظر خود را بیابند و ظاهرا صلاحیتشان هم برای پرداختن به ادبیات بیشتر است، ساحت ادبیات را بسیار ارزشمندتر از آن می‎دانیم که به سیاست آلوده شود، البته این به معنای خنثی بودن ادبیات و یا رد ادبیات سیاسی نیست، بلکه صحبت از آن است که ادبیات دستاویز و قربانی اهداف سیاسی نشود، حال می‎خواهد این سیاست زدگی در جهت جریان چپ باشد یا راست یا هر مرام و مسلک دیگری.

بنابراین ما در حد بضاعت خودمان کوشیده‎ایم، براساس این میثاق، فضایی دموکراتیک در «مد و مه» برقرار سازیم  که جریانهای مختلف، بتوانند در صورت تمایل حرف‎شان را در این دفتر بزنند و به همین تناسب، اخبار و گزارش‎های‎شان را هم منعکس کنیم. اگر نویسندگان ثابت این دفتر هم به نقد یا تعریف از یک اثر می‎پردازند، نظر شخصی آنهاست، بدون آنکه مسائل برون متنی ادبیات در آن دخالتی داشته باشند. در انتشار مقالات و یا نقدهای رسیده نیز با احترام به رسم الخط مورد نظر نویسندگانشان، بدون دخل و تصرفی در محتوای نوشته عینا آنها را منعکس کرده‎ایم و اعمال نظر دبیر تحریریه آن نیز صرفا تشخیص کیفیت مطالب بوده که احیانا از کف سطح کیفی مورد نظر تحریریه «مد و مه» پایین تر نباشد.

در چند دهه گذشته دو جریان عمده و مشخص در ادبیات داستانی ایران قابل ردیابی بوده، یکی منتسب به دولت و دیگری  مستقل؛ هر قدر جریان اول از مواهب و امکانات رسانه‎ای و اعتمادی که منجر به حمایت بوده (به انواع و اقسام شکلها)، برخوردار شده، جریان مستقل  به دشواری و جان سختی به بقای خود ادامه داده و بسیار مظلوم واقع شده، چنین مسئله‎ای که از دید هیچ ناظر منصفی  پنهان نمانده، متضمن به وجود آمدن جوی از بی‎اعتمادی و سوءتفاهم در میان این دو جریان بوده‎است که در نهایت هم به نفی متقابل انجامیده. اما دامن زدن به این مرزبندی که  لطمه‎های اساسی به ادبیات ایران زده، تاکنون راه گشا نبوده و بعد از این نیز نخواهد بود. ادبیات ایران را نه جریان منتسب به دولت و نه جریان مستقل، به تنهایی نمایندگی نمی‎کنند و خوب یا بد متشکل از هر دو آنهاست. چشم بستن برهر یک از این جریانها، خذف بخشی از ظرفیتهای ادبیات این دیار است، چراکه در هر دو، نمونه‎هایی قابل دفاع می‎توان یافت. به هرحال در جایی باید این خط کشی‎ها برداشته شده و این جریانها با نگاهی واقعبینانه و به دور از سوءتفاهم، به ارزیابی نقاط قوت و ضعف یکدیگر بنشنند. چنان که سیر وقایع نیز خواه ناخواه بدین سمت در حرکت است، مگر نه این است که در همین ماه‎های اخیر برخی از نویسندگان موسوم به جریان دولتی که برای نخستین بار طعم  ممیزی را چشیدند، با بخشی کوچک از مشکلات جریان مستقل در طول این سالها آشنا شدند و جالب اینکه ناخود آگاه به طرف ادبیات مستقل متمایل شدند، آیا رضا امیرخانی امروز (در بیوتن) را می‎توان با امیرخانی دوران انتشار «ارمیا» یکی دانست؟ چه بسا او هنوز نیز همچنان بر باورهای مذهبی و آرمانهای ایدئولوژیکش استوار باشد، اما از مجموعه موضع گیری های او و یا نویسندگان دیگری همچون او، می توان دریافت نگاه شان  به مجموعه ادبیات مستقل، به شدت با گذشته تغییر کرده و باز هم خواهد کرد، آیا تلقی و تصوری که امروز از داوود غفارزادگان وجود دارد، با یک دهه قبل از این تفاوت نکرده؟ شکی نیست که ذات پرداختن به ادبیات و هنر با یکسویه‎نگری و احتمالا جزمیت سنخیتی ندارد، حال این جذمیت می خواهد در هر جریان و دسته ای و با هر گرایش فکری وجود داشته باشد…

به هر روی هدف «مد و مه» دست گذاشتن و حمایت از همه ظرفیت‎های ادبیات ایران است، مگر آن بخش‎هایی که با تیغ کشیدن بهمخدوش کردن چهره نویسندگان راستین و مستقل این دیار می پردازندو یا در جهت مقابل، با سوء استفاده کردن از شأن و منزلت این نویسندگان، اهدافی جز ادبیات را پی می‎گیرند و این هم البته بدهی‎ست که در این میان ادبیات بی‎پناه مستقل، احتیاج به حمایت بیشتری دارد؛ اما نه به بهای حذف کسانی که آنها نیز دلبسته ادبیاتند، اما به دلیل برخورداری از اعتقادات مذهبی و آرمانهای اعتقادی و انعکاس آن در آثارشان -که حق مسلم هر انسانی‎ست- گاه مورد تهمت و حمله‎های ناجوانمردانه قرارمی گیرند. اگر قرار باشد که داشتن اعتقادات مذهبی (البته نه دستاویز قرار دادن مذهب) گناه به حساب بیاید، پس چه باک که ما را نیز در خیل گناهکاران به حساب بیاورند!

گاه با کنار گذاشتن پیش فرض‎ها، تعصب‎ها و سوءتفاهم‎ها و نشستن با کسانی که بسیار از خود  دور می‎پنداریم، در می‎یابیم که در حقیقت، بی آنکه بدانیم، چقدر به هم نزدیک بوده‎ایم، فاصله‎ای که گاه بارکتر از یک تار موست! اجازه بدهیم که در میان خیل رسانه‎هایی که جریانهای فکری متفاوتی را حمایت و نمایندگی می‎کنند، «مد و مه» آن میزی باشد که دلبستگان به ادبیات، فارغ از این پیش‎فرض‎های سوءتفاهم برانگیز سر آن بنشینند و از دلبستگی‎های مشترکشان بگویند.

تجربه ای که امید واریم با حمایت و همدلی همه آنها که پیش و بیش از هرچیز، به ادبیات فکر می‎کنند، موفق از کار درآید…

***

مد و مه (دفتری برای ادبیات و هنر)

دبیر تحریریه: حمید رضا امیدی سرور

شورای نویسندگان: رضاتهرانی، نیره رحمانی، غزل آریانپور و با تشکر از همکاری فریدون حیدری ملک میان