نگاهی تند گذر به زندگی و آثار آلن رنه

ادبیات شکل پیچیده ای برای بیان مسائل ساده نیست بلکه ساده ترین شکل برای بیان مسائل پیچیده است.
ژان کوکتو
آلن رب گری یه در ۱۸ اوت ۱۹۹۲ در شهر برست در شمال غربی فرانسه به دنیا آمد. او نخستین رمانش «جوانی» را در بیست و دو سالگی نوشت ولی این رمان هرگز منتشر نشد. در سال ۱۹۴۹ رمان «شاه کشی» را به پایان رساند که از سوی انتشارات گالیمار رد شد. این رمان سرانجام سی سال بعد پس از بازنویسی توسط انتشارات مینویی به چاپ رسید. انتشارات مینویی به مدیریت «ژروم لاندون» که خود از جمله ادبای برجسته فرانسوی است از جمله ناشرانی است که می توان نام «متفاوت» را بر آنها گذاشت. انتشارات مینویی در طی بیش از پنج دهه فعالیت فرهنگی خود مهمترین کتاب های ادبیات معاصر فرانسه را به چاپ رسانده است. رب گری یه مدتی به عنوان مهندس کشاورزی در جزایر گوادلوپ و مارتینیک مشغول به کار شد ولی در سال ۱۹۵۱ به علت بیماری مجبور به بازگشت به فرانسه شد و هنگام سفر با کشتی نوشتن رمان «پاک کن ها» را آغاز کرد. او بعد ها دستنویس «پاک کن ها» را به انتشارات مینویی سپرد. این رمان در سال ۱۹۵۳ برنده جایزه فنئون شد و به شدت مورد توجه رولان بارت منتقد برجسته ادبیات فرانسه قرار گرفت. آلن رب گری یه در سال ۱۹۹۵ رمان «چشم چران» را به چاپ رساند که جایزه منتقدان را از آن او کرد. او از آن پس شروع به همکاری با مجله اکسپرس کرد. مقالات آلن رب گری یه در این مجله سال ها بعد در کتاب مستقلی با عنوان «برای یک رمان نو» به چاپ رسید.موفقیت اصلی آن رب گری یه در سال ۱۹۵۷ بود که رمان «حسادت» منتشر شد و این کتاب برای نویسنده شهرت و اعتبار فراوانی را به ارمغان آورد. رب گری یه در سال ۱۹۵۱ با «کاترین راستاکیان» هنرمند نامدار فرانسوی ازدواج کرد و برای کتاب او «تصویر» مقدمه ای با نام مستعار نوشت.در سال ۱۹۶۰ در بحبوحه جنگ استقلال الجزایر آلن رب گری یه به اتفاق ۱۲۱ روشنفکر فرانسوی بیانیه ای را برای دفاع از مردم الجزایر و محکوم شمردن اقدامات سلطه طلبانه دولت فرانسه منتشر کرد. با این وجود رب گری یه برخلاف ژان پل سارتر به تعهد سیاسی نویسنده باور نداشت و معتقد بود نویسنده مجاز نیست تا آثارش را در خدمت این یا آن جریان سیاسی قرار دهد.از دیگر گرایشات مهم رب گری یه علاقه فراوان او به نگارش فیلمنامه و کارگردانی فیلم است. او در فاصله سال های ۱۹۶۴- ۱۹۶۱ فیلمنامه «سال گذشته در مارین باد» را نوشت که به وسیله آلن رنه ساخته شد. کارگردانی فیلم «قطار سریع السیر اروپا» باشرکت ژان لویس ترن تینان که با استقبال فراوانی روبه رو شد و همچنین دو فیلم «لغزش تدریجی لذت» و «بازی با آتش» از دیگر فعالیت های سینمایی آلن رب گری یه به حساب می آید.جنبش «رمان نو» مانند سایر جنبش های ادبی و هنری غرب، در رابطه با تحولات اجتماعی و سیاسی در اواخر دهه پنجاه در فرانسه شکل گرفت و نویسندگانی چون آلن رب گری یه، میشل بوتور، کلود سیمون و ناتالی ساروت همزمان به انتقاد از شیوه های بیان رئالیستی و کلاسیک در رمان پرداختند. ساروت در کتاب معتبر خود «عصر بدگمانی» ضمن انتقاد از رمان کلاسیک، سیر تحولات این ژانر ادبی را از دوره کافکا تا به امروز دنبال کرده است.به گفته ناتالی ساروت: «در گذشته نویسندگان قهرمانان آفریده خود را باور داشتند و این باور به آنها توان می بخشید تا قهرمانانی فراموش نشدنی به عالم ادبیات عرضه کنند، در حالی که امروز خوانندگان قهرمان را باور ندارند.»
نویسندگان رمان نو مسائلی مانند «کسیون» شخصیت پردازی و حتی روایت را از رمان حذف کردند و تنها به ثبت آنی و لحظه ای رویداد ها و حوادث پرداختند. آلن رب گری یه اعتقاد داشت، روایت گری در ادبیات خیانت به خواننده است؛ زیرا او را به جهانی مشابه با جهان واقعی می کشاند ناگفته نماند که جنبش رمان نو در غرب نیز طرفدارانی پیدا کرد.از آن جمله «پترهاندکه» نویسنده اتریشی که از مهمترین نظریه پردازان این نهضت در کشور های آلمانی زبان است. هاندکه در رمان معروف خود «ترس دروازه بان از ضربه پنالتی» بسیاری از عناصر رمان نو را وارد داستان کرده است.فرم داستان نویسی رب گری یه بر عدم توالی زمانی استوار است و این خود از تاثیر پذیری او از نویسندگانی چون «هانری برگسون» و «مارسل پروست» و همچنین جریان موسوم به «سیال ذهن» سرچشمه می گیرد. برای آشنایی بیشتر با جهان داستانی و تکنیک های نویسندگی آلن رب گری یه کتاب Lareprise (بازیافتن) یکی از آخرین کتاب های او را در سال ۲۰۰۱ در پاریس و توسط انتشارات مینویی به چاپ رسیده است. مرور مختصری می کنیم. آلن رب گری یه این کتاب را در آستانه هشتاد سالگی و پس از هشت سال سکوت ادبی منتشر کرده است. هانری ربن کارآگاه برای انجام یک ماموریت جنایی به برلین سفر می کند: «برلین در آن زمان پایتخت آلمان شرقی است و زمان رویداد داستان چند سال بعد از پایان جنگ دوم جهانی است.» در طول سفر و در قطار هانری ربن با همزادش روبه رو می شود، مردی که عمیقاً شبیه به او است و در کوپه دیگر قطار مشغول مطالعه روزنامه ای به زبان آلمانی است. در شهر برلین هانری ربن قرار است با شخصی به نام پس یرگارن دیدار کند. روبن نگران است که پس یرگارن همزاد را به جای او اشتباه بگیرد. سرانجام پس یرگارن او را در جریان ماموریتش قرار می دهد: هانری ربن مامور می شود شخصی به نام «ایکس» را زیر نظر بگیرد که البته ایکس نیز به نحو مشکوکی به قتل می رسد و سیر داستان به همین شکل معمایی و پازل گونه بدون اینکه خط سیر مشخصی داشته باشد با تغییرات متعدد زمانی به جلو می رود. از نکات جالب این رمان استفاده از دو راوی در رمان است که راوی دوم با نگارش پاورقی (زیرنویس) اشتباهات راوی اول را اصلاح می کند.آلن رب گری یه در مصاحبه ای که پس از انتشار این کتاب با «مگزین لیته رر» انجام داد گفته است: «دو پرسوناژ رمان برادران دوقلو هستند و این موضوع ما را به اندیشه بدل یا همزاد می رساند که کاملاً با زندگی من هماهنگی دارد. من با همزاد خودم چند بار روبه رو شده ام و در این باره با ناباکوف و بورخس هم گفت وگو کرده ام که آنها نیز همزادشان را دیده اند.»رمان بازیافتن همچنین دربرگیرنده عناصر بسیاری از رمان های پیشین رب گری یه است. استفاده از فرم پلیسی در این کتاب و در کتاب های قبلی نویسنده (به خصوص رمان معتبر پاک کن ها) با شکل و ساخت معمایی نوشته های او همخوانی دارد. نپرداختن به شخصیت افراد و شناخت آنها از طریق دیالوگ و همچنین ایجاد تعلیق در داستان از ویژگی های ژانر پلیسی است که رب گری یه در رمان های خود به کار می برد.علاوه بر این، در کتاب بازیافتن اشاره هایی به کیرکگارد فیلسوف دانمارکی و همچنین به اساطیر یونان از جمله «اسطوره ادیپ» می شود که بی گمان از دلمشغولی های دیگر مولف خبر می دهد.
منابع:
۱- رمان Lareprise با نام جام شکسته توسط خانم خجسته کیهان به فارسی ترجمه شده است.
۲- یادداشت هایی درباره رمان- میشل بوتور- سعید شهرتاش- نشر سروش- ۱۳۸۱.

۱۱ اسفند ۱۳۹۲