نگاهی به گذرا به «گذشته» ساخته اصغرفرهادی/ محمد حقیقت

اکران «گذشته» همزمان با جشنواره کن در سینماهای فرانسه آغاز می‌شود؛ اگرچه انتظارش می رفت که آخرین ساخته فرهادی، فیلمساز خوش فکروبسیار مطرح ایرانی در صحنه بین‌المللی، اثر موفقی از کار در آید اما تا لحظه ای که فیلم را به چشم خودمان ندیده بودیم همواره این دلشوره وجود داشت که مبادا ساختن «گذشته» در کشوری بیگانه (فرانسه) و به زبان فرانسه با هنرپیشگان این کشور، موفق از کار درنیاید!

 این دلشورگی بیشتر از آنجا ناشی می شد که تعدادی از کارگردانان مهم آسیا ئی مثل « تسانگ مینگ لیا نگ»، «هوسیاسن»، « لویه » و حتی از ایران که در اروپا فیلم ساخته بودند، هیچکدام آن چنان موفق نبودند مگر سهراب شهید ثالث. درسال های گذشته در بسیاری از نوشته های منتقدان فرانسوی می خواندیم که آثاری که این کارگردانان در کشورهای خود ساخته اند خیلی موفق بوده اما آثارشان که درغرب ساخته اند یا با شکست مواجه شد ند ویا در بهترین حالتش خیلی متوسط از کار درآمده بودند.

حالا که فیلم فرهادی را در جلسه ای دیدیم، نفس راحتی می کشیم که او سربلند از کارش درآمده و به یقین می توان ادعا کرد که «گذشته» دربین بیست فیلم مسابقه کن امسال، یکی از ده فیلم مطرح هم خواهد شد. این که در نهایت چه جایگاهی خواهد یافت؛ باید منتظر شد و دید بقیه فیلمها چه خواهند کرد!

در «گذشته» همچون فیلم «جدائی نادراز سیمین» رابطه خانوادگی چند نفراز طبقه متوسط ودرگیری های عاطفی ،خانواد گی آنها مطرح می شود که مردی ایرانی (احمد، با بازی خوب علی مصفا، شوهر سابق یک زن فرانسوی بنام ماری) باید بعد از چهار سال جدائی و ترک فرانسه، از تهران به پاریس باز گردد تا مراحل اداری و کاغذبازی های طلاق خودشان را به اتمام برساند و ماری بتواند با شخص دیگری ازدواج کند. دراین فاصله که احمد غایب است، ماری که در داروخانه کار می کند با مرد دیگر فرانسوی ( سمیر، با بازی طاهر رحیم، که در مغازه خشگشوئی کار می کند) اشنا شده که وی دارای زن و یک پسر کوچک هم میباشد. این دو سخت به هم علاقمند شده اند. از سوی دیگر، ماری (با بازی خوب  برنیس بژو) نیز دو دختر دارد. احمد دررابطه با این دوخانواده، تلاش دارد بنوعی به انها یاری رساند. کنکاش در گذشته این ها، مسائلی را رو میکند که درزندگی روزمره آدمهای اطرافمان هم می توان سراغ گرفت. هیچ قهرمان پروری یا مسائل حاد و شگفت انگیز غیر مترقبه ای، جدا از درام های خانوادگی روز مره، درفیلم رخ نمی دهد اما پیچیدگی آدم ها درشرایط خاص، عواطف و احساسات شخصیت ها را دگرگون میکند. سوء ظن های کوچک، دردسرآفرین می شوند…اگر چه این فیلم هیچ ربطی به فیلمهای وسترن ندارد، اما آمد ن احمد ،تنها، به شهر ( پاریس، که شهر او نیست) و باعث به هم ریختن مسائلی از گذشته دو خانواده، و سپس ترک شهر، باز هم تنها، یاد آور خط ستون فقرات سناریوهای وسترنی است!!

داستان فیلم به تمامی در پاریس و حومه ان اتفاق می افتد، اما کارگردان افسون این شهر و زیبائی های توریستی آن نشده است و دوربین کارگردان  بسیاری از صحنه ها در داخل مکان ها،  مثل مغازه خشکشوئی،  داروخانه و منزل ها می گذرد متمرکز شده است.  صحنه آخر که در بیمارستان است، سمیر به سراغ همسر اصلی اش که دست به خودکشی زده و در کماست بر بالین او می رود که صحنه ای بسیار گیراست . هنگامی که اندک اندک دوربین، به دست های زن وشوهر نزدیک میشود و مدت ها نظاره گر آن است، حالتی از یک تابلونقاشی را در ذهن بیننده تلاقی می کند.

   مدت زمان فیلم دوساعت ده دقیقه است که همچون فیلم قبلی فرهادی، تعلیق در آن به خوبی عمل میکند و هر لحظه که می گذرد تماشاگر اطلاعات جدید تری بدست می آورد. البته از آنجا که کارگردان احتمالا نگرانی این را داشته که ممکن است تماشاگر نکته ای را نفهمیده باشد، گاه اطلاعات داده شده را به شکل دیگری تکرار می کند یا صحنه ای را کش می دهد- که البته خیلی جزئی است- به عنوان مثال وقتی که سمیر، کارگر خود، دختری که بدون کارت کار در خشکشوئی استخدام کرده،به خاطر سوء تفاهمی که پیش آمده، بیرون می کند، دوبار برای تفهیم  به او، در بیرون مغازه به دنبال او میرود تا توضیح دهد و از دل او در آورد،که این قسمت  به نظرزیادی می رسد و تماشاگر آن راقبلا فهمیده بود.  یا در خشکشوئی، زمانی دیگر، وقتی که سمیر پسر کوچک خود را می خواهد راهی جای دیگری بکند تا راحت بتواند با ماری درباره مسائل خودشان صحبت کند، به راحتی می توانست کا ت بزند به پرده کرکره که از داخل مغازه وی آن را پائین می کشد. در اینجا، صحنه ای که دوباره با پسرش صحبت می کند تا اورا راضی کرده به بیرون بفرستد، بنظر اضافه می آید. البته خوانندگان محترم این مقاله خواهند گفت درهر فیلمی می توان به چنین نکات کوچکی انگشت گذاشت!! که البته حق با آنهاست واین خرده گیری ها چیزی از ارزش کار خوب اصغر فرهادی کم نمی کند.

سناریو «گذشته» کمی حالت «عروسک های روسی» را دارند که وقتی آن را باز می کنی بازهم عروسک کوچکتری درون آن هست و درون این یکی باز عروسک کوچک دیگری می توان یافت.

میزانسن های، بازی گرفتن از هنرپیشگان و به ویژه از کودکان و نوجوانان فیلم، فرهادی را به عنوان فیلمسازی مسلط  مطرح می کند که توانسته ترکیب خوب و هوشمندانه ای از یک فیلم منتقدپسند ودر عین حال تماشگر عام پسند را به وجود آورد.

این فیلم محصول کشور فرانسه است که» کمپانی ممنتو» آن را تهیه کرده واز ایتالیا کمپانی «بیم» هم در آن سرمایه گذاری کرده است.

طبق آخرین خبر که در هفته نامه «فیلم فرانسه» چاپ شده ساخت فیلم، ۱۴ میلیون یورو هزینه برداشته شده است. این هزینه ها در فیلم چندان به چشم نمی آید اما به خاطر اینکه بسیاری از صحنه ها در دکور ساخته شده فیلمبرداری شده اند و درضمن مدت تدارکات بسیار طولانی بوده و مدت فیلمبرداری نیز پنج ماه بطول انجامیده  طبیعتا هزینه بالا برده است .

 آیا «گذشته» میتواند بیشتر از موفقیت فیلم قبلی ( جدائی نادر از سیمین) که یک میلیون تماشاگر در فرانسه داشت مردم را روانه سینماها کند ؟ آینده آن را مشخص خواهد کرد! باید منتظر بود و آرزوی توفیق برای آن کرد…

 این فیلم همزمان در جشنواره کن، بر پرده سینماهای فرانسه می آید و از هم اکنون آفیش های ان در خیابان ها و مترو های پاریس دیده می شود.

 در این فیلم برخی از همکاران اصغر فرهادی ایرانی هستند ازجمله علی مصفا و بابک کریمی( که مغازه دار است و نقش کوتاهی به زبان فارسی دارد که با احمد آشناست )، محمود کلاری (فیلمبردار)، دانا فرزانه پور( صدا بردار)، مریم نراقی (دستیار کارگردان)، معصومه لاهیجی(مترجم سناریو و مترجم برای بازیگران فرانسوی) و نکته جالب دیگر این است که دو بازیگر فرانسوی فیلم هم اصلیت غیرفرانسوی دارند؛ برنیس بژو اصلیت آرژانتینی دارد و طاهر رحیم عرب تبار است.